Zwiedzając Zamek Królewski w Warszawie i jego okolice, nikt nie kojarzy tego miejsca w jakikolwiek sposób z XVI-to czy XVII-wiecznymi właścicielami podwarszawskiego Powsina.
Dzisiaj opowiem historię Jadwigi Ciołkówny i zakonu, do którego należała – Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek w Warszawie.
Ciołkowie herbu Ciołek to stary, bardzo rozgałęziony i zamożny mazowiecki ród, który w epoce piastowskiej odgrywał poważną rolę polityczną.
Gniazdem Ciołków było ówczesne województwo sandomierskie, a ich rozległe włości skupiały się głównie w województwie lubelskim i sandomierskim, ciągnąc się po obu stronach Wisły, wzdłuż Pilicy i Wieprza. Zapewne już w XIII wieku wśród ich posiadłości znalazł się Powsin, w każdym bądź razie był on własnością Andrzeja Ciołka, wojewody mazowieckiego, zmarłego w 1396 roku.
W XV wieku jego wnuk, też Andrzej, podkomorzy czerski, stał się protoplastą Ciołków powsińskich. Ciołkowie powsińscy w 1532 roku, w wyniku rodzinnego podziału majątku („działu rodzinnego”), podzielili się na kabackich i powsińskich, wywodzących się od dwóch wnuków wspomnianego podkomorzego czerskiego Andrzeja Ciołka, jakimi byli: Andrzej, sędzia ziemski warszawski, i Hieronim.
W końcu XVI wieku występuje już pięciu przedstawicieli obydwu linii mających swe działy (udziały) w pięciu wsiach parafii powsińskiej (Powsin, Kabaty, Lisy, Łazy, Kierszek).
W samym Powsinie posiadali drobne części (1 - 1,5 łana) trzej synowie Hieronima (Janusz, Jerzy, Andrzej), przy czym były one w dzierżawach czy zastawach. Tu również miał swoją niewielką część (1 łan) Jan, syn Andrzeja, sędziego warszawskiego, którego jednak główną własnością były Kabaty (4 łany), a ponadto część Łazów i Lisów (w sumie 8 łanów i dwa folwarki). Do Jana Ciołka należały też wspomniane wyżej Narty i Kempa w parafii milanowskiej (wilanowskiej).
Ostatnią przedstawicielką Ciołków była Bogumiła, wdowa po Mikołaju, być może stryjenka wszystkich poprzednich Ciołków, posiadająca duży udział w Powsinie (4 łany) oraz drobniejsze w Lisach, Łazach i Kierszku, w sumie również 8 łanów z jednym folwarkiem (w Kierszku).
Do kościoła powsińskiego pod koniec XVI wieku należało ¼ łana ziemi.
Trzeba dodać, że jeden łan (mniejszy, chełmiński, nazywany też „włóką”) to było wtedy 30 morg, czyli około 17,955 hektara.
W XVII wieku rozwijał się proces rozdrabniania własności Ciołków.
Fot. 1. Pomnik Wiganda herbu Ciołek przy kościele św. Elżbiety w Powsinie; data fot.: 20 kwietnia 2013 r.; autor fot.: Mathiasrex; źródło: Wikimedia Commons, Internet, strona: https://commons.wikimedia.org
Poprzez koligacje rodzinne i transakcje majątkowe pojawiły się na tym terenie nowe rodziny z bliższych i dalszych mazowieckich stron – na przykład Odrzywolscy herbu Rogala z Odrzywołu w ziemi czerskiej. Rozrodzeni Ciołkowie, Odrzywolscy i Zdziarscy z obydwu linii Ciołków (powsińskich i kabackich) przeprowadzili w 1624 roku generalny podział majątku w całym kompleksie powsińskim.
Na uwagę zasługuje stryjeczny dziadek Jadwigi Ciołkówny – brat jej dziadka Hieronima (ur. ok. 1500 r.) – Andrzej Ciołek, prawnuk Wiganda Ciołka, właściciela Powsina i jednego z pierwszych przedstawicieli powsińskich Ciołków.
Fot. 2. Fragment drzewa genealogicznego rodu Ciołków; opracowanie: Grzegorz Kłos (Cyfrowe Archiwum Wilanowa i Okolic)
Andrzej Ciołek (zm. ok. 1538 r.) był sędzią warszawskim i człowiekiem majętnym. Majątek swój pomnażał między innymi wskutek obrotu nieruchomościami. – W 1530 roku odkupił Borakow od Mikołaja Reguły za 1000 fl. 23 stycznia 1536 roku Andrzej Ciołek z Powsina sprzedał Królowi Zygmuntowi I Staremu prawa do wsi Borakowo (Buraków), Wróblewo i Nowa Wola (późniejsza Wólka Węglowa) za 1400 fl.
Nikt do tej pory nie wiedział, że przedstawicielka Ciołków powsińskich miała parcelę zabudowaną u podnóża Zamku Królewskiego w Warszawie. – Informację o tym znajdujemy w publikacji poświęconej „Zgromadzeniu Panien i Wdów Dewotek” w Warszawie.
Fot. 3. Widok Warszawy od strony Pragi na rycinie Georga Brauna z 1618 r.; zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie; źródło: Internet - strona Gazety Wyborczej: https://warszawa.wyborcza.pl; pierwszy w Warszawie most oddany do użytku 5 kwietnia 1573 r. - stał na przedłużeniu ulicy Mostowej (jak na obrazie); był drewniany i miał długość ok. 500 m; przetrwał do 1603 r. - kiedy zniosła go Wisła; następnym stałym mostem był dopiero żelazny Most Kierbedzia (1864 r.); źródło inf.: Internet - strona Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie: https://www.wilanow-palac.pl
Do tego zgromadzenia należała niejaka Jadwiga Ciołkówna rodem z Powsina. Niewiele o niej wiadomo, a to dlatego, że archiwa cywilne o niej milczą, bo będąc zakonnicą nie była wymieniana w aktach związanych z obrotem majątkami ziemskimi.
Jadwiga Ciołkówna była córką Andrzeja Ciołka powsińskiego (ur. ok. 1550 r.), dziedzica dóbr Powsina, syna Hieronima Ciołka.
Można tak sądzić, ponieważ Jadwiga miała brata Stanisława. Andrzej Ciołek, syn Hieronima z Powsina i Anny z Pruszkowskich, pozostawił po sobie synów: Wojciecha, Stanisława i Jakóba, oraz córkę Annę.
Anna Ciołkówna wyszła za mąż za Walentego Byczyńskiego.
W 1611 roku zrzekła się swojej części majątku w Powsinie na rzecz wspomnianych braci.
Stanisław Ciołek, brat zżyty bardzo z siostrą zakonną Jadwigą z Ciołków, ożenił się z Dorotą Chlewińską, córką Stanisława, której również w 1611 roku zabezpieczył posag. Z kolei Jakób Ciołek wziął za żonę Genowefę Agnieszkę Trzcińską, córkę Mikołaja.
W annałach znajduje się jeszcze wzmianka z 1633 r. o niejakiej Jadwidze Ciołkównie, wdowie po Jaroszu Piaseckim, pisarzu polnym litewskim.
Raczej to nie ta sama Jadwiga. – Jadwiga Ciołkówna powsińska już w 1607 r. jest zakonnicą w klasztorze Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek przy Placu Zamkowym w Warszawie, a Jarosz Piasecki jeszcze w 1621 roku walczy przeciwko Turkom na Podolu w szeregach połączonych sił polsko-litewsko-kozackich pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Jana Karola Chodkiewicza (1560-1621).
W II połowie XVI wieku ranga Warszawy rośnie. – Tu odbywają się niektóre sejmy Rzeczypospolitej (w latach 1556/1557 oraz 1563/1564), tu też lokują swe dwory królowa-wdowa Bona Sforza (1548-1556), a później jej córka Anna Jagiellonka (aż po 1596 r.). Ich stała obecność w Warszawie intensyfikuje rozwój gospodarczy miasta oraz daje jego mieszkańcom liczne przywileje.
Korzystne położenie spowodowało, iż również Zygmunt August u schyłku swych rządów często przebywał w Warszawie (między innymi w latach 1569-1572).
W procesie „ustołeczniania” Warszawy w latach 1569-1611 rolę odegrały także czynniki natury ekonomicznej – skrzyżowanie dogodnych dróg komunikacyjnych i handlowych.
Te i inne względy zadecydowały o wyborze Warszawy na stałe miejsce sejmów Rzeczypospolitej. Od Unii Lubelskiej (1569), gdzie postanowiono, że Warszawa będzie miejscem sejmów walnych koronnych, do potopu szwedzkiego (1655), to właśnie w „syrenim grodzie” nad Wisłą odbyło się aż 65 sejmów.
Kolejnym kamieniem węgielnym „ustołeczniania” Warszawy stało się postanowienie sejmu konwokacyjnego z 1573 roku, ustalające w niej miejsce monarszych elekcji.
O stołeczności Warszawy przesądziło ostatecznie przeniesienie się tu w latach 1596-1611 stałej siedziby dworu monarszego króla Zygmunta III Wazy.
Dwór Zygmunta III, rezygnując ze zbyt ciasnego zamku, przeniósł do opustoszałego drewnianego dworu królowej Bony w podwarszawskim Jazdowie (Ujazdowie), bezpośrednio po śmierci Anny Jagiellonki (1596), rezydentki w tej posiadłości. Po wizji lokalnej w 1597 roku królewscy budowniczowie przystąpili do gruntownej przebudowy przyszłej rezydencji na Zamku Królewskim, która zakończyła się w 1619 roku.
Fot. 4. Uroczystość otwarcia i poświęcenia mostu Kierbedzia dn. 22 listopada 1864 r. przy ul. Nowy Zjazd w Warszawie; widoczny po lewo: pałac pod Blachą; źródło: Internet - portal fotopolska.eu, strona: https://warszawa.fotopolska.eu
W Zamku Królewskim, obok 7 komnat monarszych, znajdowały się ponadto siedziby obu izb sejmu polskiego oraz licznych urzędów koronnych.
Mieściła się tu między innymi kancelaria królewska, archiwum państwowe, urzędy: marszałkowski i podskarbiński, urząd grodzki z kancelarią i izbą sądową, sądy sejmowe i relacyjne, a w okresie bezkrólewia – również sądy kapturowe.
W momencie kończenia przebudowy przyszłej rezydencji, Zygmunt III Waza ostatecznie w 1609 roku opuścił krakowski Wawel i po zdobyciu Smoleńska w 1611 roku przeniósł się do Warszawy.
Mimo to jednak, aż do końca szlacheckiej Rzeczypospolitej oficjalną stolicą państwa pozostał Kraków. Warszawa po raz pierwszy została określona „stolicą Królestwa” dopiero w 1789 roku (akta zjazdu 123 miast królewskich).
Przeniesienie się monarchy i dworu królewskiego do Warszawy pociągnęło przemieszczenie się do nowego miasta stołecznego wielu centralnych urzędów. Obok sejmu i senatu rezydowali tu często w I połowie XVII wieku marszałkowie wielcy i nadworni, kanclerze i podkanclerzowie i inni dygnitarze, a także przedstawiciele zagranicznych poselstw, m.in. nuncjusze papiescy.
Z racji obecności króla i najwyższych instytucji Rzeczypospolitej stale przebywali w mieście wysocy dostojnicy kościelni z prymasem na czele, chociaż Gniezno nadal było formalnie stolicą kościelną kraju.
Mimo niskiej rangi Warszawy w strukturze kościelnej Rzeczypospolitej (archidiakonat od 1631 roku – siedziba generalnego wikariatu biskupstwa poznańskiego), to tu właśnie zaczęło się w XVII i XVIII wieku koncentrować życie zakonne. Warszawa w omawianym okresie stała się siedzibą aż 26 męskich i żeńskich konwentów zakonnych, co zapewniło jej pod tym względem pierwszego (na równi z Krakowem) miejsce w kraju.
Dla porównania: w ówczesnym Poznaniu mieściło się wtedy zaledwie 9 klasztorów, w Gnieźnie zaś – tylko trzy.
Do Zamku Królewskiego w Warszawie w I połowie XVII wieku przylegają cały czas włości zakonnicy Jadwigi Ciołkówny. Wszystkie opisane przemiany jakie dokonały się na przełomie XVI i XVII wieku sprawiły, że posiadany przez Jadwigę majątek znacznie wzrósł na wartości. – Biorąc pod uwagę lokalizację nieruchomości na skarpie wiślanej u podnóża Zamku, była być może dość zamożną zakonnicą.
Fot. 5. Stare Miasto w Warszawie - widok z lotu ptaka w kierunku północno-wschodnim (1910-1939); widoczne: Plac Zamkowy, Zamek Królewski, wiadukt Pancera (ul. Nowy Zjazd), kościół św. Anny i pałac pod Blachą; w miejscu gdzie zbudowano pałac pod Blachą (1698-1701, przebudowa: 1720-1730) w XVI i XVII wieku znajdował się klasztor Zgromadzenia Panień i Wdów Dewotek; źródło: Internet - strona Narodowego Archiwum Cyfrowego: https://audiovis.nac.gov.pl - Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji; sygn. 1-U-6583-1
Działkę wraz z zabudowaniami nabyła najpewniej w drodze dziedziczenia po ojcu Andrzeju Ciołku powsińskim. Wiadomo, że w 1607 roku jest „panną młodszą” w Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek.
Do klasztorów przyjmowano co do zasady córki szlacheckie. Z przyjęciem do klasztoru wiązała się konieczność wniesienia przez rodziców panny odpowiedniego posagu, który stawał się tym samym zabezpieczeniem materialnym klasztoru. Klasztor, oprócz majątków nadanych przez fundatora, innych składników nie posiadał. – Dlatego posagi przyszłych zakonnic były wkładem w majątek zgromadzenia.
Inne zasady panowały w zgromadzeniu, do którego należała Jadwiga Ciołkówna. – Z założenia do tego zakonu mogły przystąpić osierocone panny i wdowy „jakiegokolwiek stanu i powołania będących, a pozbawionych posagu dla wejścia do klasztoru”. Do zakonu mogły więc należeć kobiety ubogie, bez względu na to czy były szlachciankami, mieszkankami lub wieśniaczkami.
Nie miało też znaczenia z czego wcześniej się utrzymywały, byle to było godziwe. Zgromadzenie funkcjonowało w Warszawie ponad 100 lat – z całą pewnością istniało prawie przez cały XVII wiek.
Uznaje się, że założycielem zgromadzenia był Dawid Zaremba, kanonik kolegiaty warszawskiej – bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela. Ten pobożny ksiądz sprowadził około 1563 roku Annę, Katarzynę i Apolonię – trzy zakonnice z Rawy, i dla urządzenia przez nich klasztoru panien dewotek, ustanowił im wieczystą darowiznę z gruntów na przedmieściu, Wale i ulicy Przedmiejskiej (Krakowskim Przedmieściu). Siostry objęły tym samym znajdujące się tam budynki i ogrody.
Całość leżała za nieistniejącym kościołem sióstr Bernardynek p.w. św. Klary, pomiędzy Zamkiem Królewskim a kościołem św. Anny.
Fot. 6. Rozbiórka kościoła św. Klary i klasztoru sióstr Bernardynek w Warszawie w 1843 r. pod budowę wiaduktu Pancera; obraz autorstwa Wincenta Kasprzyckiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie; źródło: Internet - strona Wikipedia: https://pl.wikipedia.org
Stojąc obecnie na Placu Zamkowym nad tunelem trasy W-Z i patrząc w stronę Zamku Królewskiego i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, możemy wyobrazić sobie zabudowania Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek, które ostatecznie weszły w skład jurydyki, na której w XVIII wieku powstał Pałac pod Blachą.
Protektorką Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek była królowa Anna Jagiellonka (1523-1596), która jeszcze za życia męża – króla Stefana Batorego (1533-1586) – zamieszkała w mazowieckich dobrach. Z tych czasów została zapamiętana jako osoba niezwykle religijna.
Fot. 7. Królowa Anna Jagiellonka w szatach koronacyjnych; obraz autorstwa Marcina Kobera namalowany po 1575 r., ze zbiorów Bazyliki Archikatedralnej na Wawelu; źródło: Internet - strona Wikipedia: https://pl.wikipedia.org
To Anna Jagiellonka zatwierdziła przywilejem przydzielony zakonnicom grunt, który został nabyty od spadkobierców jej dworzanina Stanisława Szczygła. Do tego królowa do nieruchomości Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek dała od siebie część ogrodu zamkowego. Przekazanie placu wraz z zabudowaniami dla zakonu miało miejsce 1 lutego 1563 roku, kiedy wezwano wszystkich komorników, zagrodników i mieszkańców owego gruntu aby Annie, Katarzynie i Apolonii z Rawy należne czynsze zaczęli płacić, co też bez oporu z niczyjej strony się obyło.
Fot. 8. Król Zygmunt III Waza; obraz autorstwa Marcina Kobera z 1590 r., ze zbiorów Kunsthistorisches Museum w Wiedniu; źródło: Internet - strona Wikipedia: https://pl.wikipedia.org
Król Zygmunt III Waza – siostrzeniec Anny Jagiellonki – dalej wspierał zakon, czemu dał wyraz w przywileju nadanym 6 kwietnia 1601 roku. – Oto jego treść:
„Zygmunt III z Bożej łaski Król Polski, Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmujdzki, Inflandzki, oraz Szwedów, Gottów i Wandalów dziedziczny król. Oznajmiamy niniejszym przywilejem naszym, wszystkim w ogóle i w szczególe, iż chcąc z szczodrobliwości i łaski naszej, wesprzeć i utrzymać pobożny i przykładny rodzaj życia, ukochanych wdów w naszem mieście Warszawie, przy ogrodzie naszego zamku przebywających, postanowiliśmy zachować ich i utrzymać, w posiadaniu i użytku naszego gruntu, jaki im Najjaśniejsza niegdyś Anna Królowa Polska, a błogiej pamięci ciotka najukochańsza nasza, po nabyciu go od spadkobierców czcigodnego niegdyś Stanisława Szczygła jej dworzanina, potwierdziła; oraz przez przywiązanie ku tymże wdowom , dla rozszerzenia ich siedziby, ogród dotykający zamku im przyłączyła i dodała. Postanowiliśmy przeto, utrzymać ich przy tej własności i zachować tak, jak niniejszym dyplomem naszym, pozostawiamy i zachowujemy rzeczone wdowy w wolności i swobodzie, wystawiania jakichkolwiek budowli na tymże gruncie, dla wygodniejszego swego umieszczenia, oraz przekształcania i zastosowania tego gruntu, na użytki dla ich rodzaju życia pobożnego niezbędne. W dowód czego dla widoczniejszego poświadczenia, niniejszy dyplom ręką naszą podpisawszy, pieczęcią państwa opatrzyć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie dnia 6 kwietnia 1601 r., panowań naszych w Polsce trzynastego, w Szwecyi zaś ósmego. Zygmunt Król”.
Przywilej nadany aktem Zygmunta III Wazy został potwierdzony przez sejm w 1613 roku oraz przez jego synów i następców – królów: Władysława IV (30 lipca 1634 r.) i Jana Kazimierza (3 kwietnia 1649 r.).
Reguła zgromadzenia, nazywanego też trzecim zakonem św. Franciszka, była surowa.
Po roku próby wystąpić z zakonu już nie było można, chyba, że w celu zamknięcia się w klasztorze.
Ubiór zakonnic musiał być gruby, siwy, popielaty lub brązowym, a nie biały lub czarny.
Nie wolno było siostrom w żadnym balu ani tańcach uczestniczyć, a oręża jedynie w obronie wiary i kraju tylko używać. W niedzielę, wtorki i czwartki można było jadać mięso, ale co do zasady wszystkie pościć musiały (oprócz chorych zakonnic).
Nieruchomości Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek były sukcesywnie powiększane o majątek własny zakonnic – na przykład Zofii Wolińskiej czy Jadwigi Ciółkówny.
Zofia Wolińska, urodzona około 1583 roku, córka Jana z Klembowa, na podzamczu miała swój własny dom wraz z placem, który kupiła za pieniądze od bractwa św. Łazarza w Warszawie.
Dom graniczył z jednej strony z zabudowaniami klasztornymi Klarysek, z drugiej z ogrodem królewskim, z trzeciej z klasztorem wdów, a z czwartej z łaźnią i domem Jadwigi Ciołkówny powsińskiej. Zofia Wolińska była przeoryszą seniorką. Natomiast Jadwiga Ciołkówna w akcie z 1612 roku występuje jako przeorysza Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek.
Ich pozycja w hierarchii zakonu była wysoka również z tytułu posiadania własnych nieruchomości w obrębie klasztoru. Ciołkówna występuje we wszystkich ważnych dla zgromadzenia dokumentach dotyczących zbywania i nabywania nieruchomości.
Fot. 9. Zamek Królewski w Warszawie w 1656 r. - widoczne ogrody królewskie; miedzioryt autorstwa Erika Jönsona Dahlbergha; źródło: Internet - strona Wikipedia: https://pl.wikipedia.org
Wiemy, że w piątek przed piątą niedzielą po Wielkiej Nocy, dnia 25 maja roku Pańskiego 1612, Jadwiga Ciołkówna, podwładna panna dewotka (z łac. „junior virgo”) Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek, ze zezwoleniem osobistym księdza Jakóba Rostkowskiego, dziekana garwolińskiego, krewnego i jej opiekuna, sprzedała (cyt.): „połowę swego placu przy Ruszajewskim posiadanego, Wielebnej (z łac. „religiosae”) i Szlachetnej Emerycyannie Rostkowskiej”. Wielebna Emercjanna Rostkowska również był zakonnicą w randze „młodszej panny” w Zgromadzeniu Panien i Wdów Dewotek.
Pieniądze z transakcji zostały przeznaczone na budowę pomieszczeń klasztornych „dla wygodniejszego odbywania obowiązków świętobliwych i religijnych”.
Z aktu przeniesienia własności, spisanym na Zamku Królewskim, dowiadujemy się gdzie dokładnie znajdowała nieruchomość Jadwigi Ciołkówny – dom z placem graniczył z jednej strony (od góry skarpy wiślanej) z posesją Melchiora Michałowskiego, krawca nadwornego królowej Anny Jagiellonki, od podnóża skarpy – z zabudowaniami Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek, a z tyłu dotykał fragmentu ogrodu królewskiego jaki został sprzedany w 1607 roku przez Franciszka Ruszajewskiego, aptekarza nadwornego Anny Jagiellonki, i jego małżonkę Elżbietę z Sochaczewa, za kwotę osiemdziesięciu kóp groszy polskich.
Fot. 10. Trasa W-Z od strony mostu Śląsko-Dąbrowskiego w kierunku Starego Miasta; od lewej widoczne m.in.: kościół św. Anny z dzwonnicą, kamienice przy ul. Krakowskie Przedmieście, wylot tunelu trasy, kolumna Zygmunta III Wazy na Placu Zamkowym oraz elewacja pałacu pod Blachą (za wagonami tramwaju linii 18); w miejscu gdzie zbudowano pałac pod Blachą (1698-1701, przebudowa: 1720-1730) w XVI i XVII wieku znajdował się klasztor Zgromadzenia Panień i Wdów Dewotek; fot. z lat 1961-1968 autorstwa Zbyszka Siemaszki; źródło: Internet - strona Narodowego Archiwum Cyfrowego: https://audiovis.nac.gov.pl - Zespół: Archiwum Fotograficzne Zbyszka Siemaszki; sygn. 51-87-1
Jadwiga Ciołkówna zachowała dla siebie i swoich następczyń połowę gruntu wydzielonego z placu w ten sposób, że zajmował on całą szerokość parceli, a na długość rozciągał się z jednej strony od drogi prowadzącej do Wisły koło klasztoru ojców Bernardynów, a z drugiej kończył się na ogrodach królewskich.
Ciołkówna w akcie miał też zapewnione prawo do wybudowania na pozostawionym dla siebie placu mieszkania do celów odbywania praktyk religijnych, które miało powstać w kształcie uzgodnionym z krewnymi zakonnicy Rostkowskiej. Plac został sprzedany tej ostatniej siostrze za „dwadzieścia sześć kóp groszy polskich i czterdzieści groszy polskich”, czyli za 1560 groszy.
Dom i plac znajdujący się w posiadaniu Jadwigi Ciołkówny znajdował się na gruntach nabytych w 1607 roku od aptekarza królewskiego, Franciszka Ruszajewskiego, i jego małżonki, Elżbiety z Sochaczewa. – W chwili sprzedaży nieruchomość ta była zabudowana.
Dla porównania cena nabywcza złotego za panowania Zygmunta III Wazy (1587-1632) kształtowała się następująco: garniec gorzałki – 6-9 groszy, garniec masła – 90-160 groszy, para zwykłych butów – 15-80 groszy, dniówka robotnika – 3-5 groszy, strażnik nocny – ok. 550 groszy kwartalnie.
Cena nabywcza złotego za panowania Jana Kazimierza (1648-1668): 60 sztuk jaj – 15-25 groszy, pisarz miejski – 150-240 groszy tygodniowo.
Emercjanna Rostkowska, będąc od 1612 roku właścicielką połowy posiadłości po aptekarzu, darowała ją następnie Bractwu Miłosierdzia św. Łazarza w Warszawie. 20 marca 1640 roku Bractwo św. Łazarza z powrotem odsprzedało posesję Pannom i Wdowom Dewotkom.
W I połowie XVII wieku ojcowie Bernardyni, którzy byli sąsiadami Jadwigi Ciołkówny, mieli na skarpie duże, ogrodzone płotami ogrody, ciągnące się aż do Wisły. Oprócz zajmowania się grządkami, kilku braci pracowało w tzw. mielcuchu, czyli browarze dostarczającym piwo.
Kościół przyklasztorny św. Anny przy Krakowskim Przedmieściu pierwotnie został ufundowany właśnie dla Bernardynów (1454), a po dwóch pożarach (1507, 1515) został po raz kolejny odbudowany w 1533 r.
O siostrze Jadwidze Ciołkównie powsińskiej i losach Zgromadzenia Panien i Wdów Dewotek spod Zamku Królewskiego w Warszawie będziemy kontynuować opowiadanie w następnej części.
Grzegorz Kłos
Materiały źródłowe:
1/ Aleksander Wejnert, „Starożytności Warszawy”, Warszawa 1858.
2/ Adam Boniecki, „Herbarz Polski, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich”, Warszawa 1900.
3/ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Internet – strona: http://www.slownik.ihpan.edu.pl (hasło: „Powsin”).
4/ Barbara Smoleńska, „Przemiany struktury własności ziemskiej w okolicach Warszawy w XVI-XVIII wieku, Rocznik Mazowiecki 8, 87-107, 1984.
5/ Andrzej Karpiński, „Kształtowanie się stołeczności Warszawy od początku XVI do połowy XVIII wieku”, Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 58, 9-20, 1995.
6/ Maciej Mączyński, „Językowy obraz XVII-wiecznego klasztoru sióstr norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu”, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2005.
7/ Wojciech Kalwat, „Królowa Anna Jagiellonka”, Internet – strona Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie: https://www.wilanow-palac.pl.
8/ „Dzieje złotego”, Narodowy Bank Polski - Centrum Pieniądza im. Sławomira S. Skrzypka, Warszawa 2018.
9/ Jan Kunowski, „Ekspedycja inflancka 1621 roku”, Białystok 2007.
10/ Internet – strona klasztoru Ojców Bernardynów w Warszawie: https://www.bernardyni.net.
11/ Wikipedia, Internet – strona: https://pl.wikipedia.org (hasło: „łan”).
