Badania nad postacią księdza Witoszyńskiego zostały rozpoczęte jakiś czas temu. Rosyjska napaść na niepodległą Ukrainę przeszkodziła poszukiwaniom informacji na byłych kresach. Pomimo to podzielimy się tym co do tej pory zdołaliśmy ustalić.
W historii Polski wielokrotnie przyszło nam zmierzyć się z niszczycielską siłą imperium rosyjskiego. Każdorazowo stawialiśmy czoła najeźdźcom – walczyliśmy orężem i słowem. Dawaliśmy świadectwo męstwa i ponosiliśmy ofiarę krwi.
Fot. 1. Kazanie Skargi - obraz Jana Matejki z 1864 r.; Piotr Skarga (ur. 1536 Grójec - zm. 1612 Kraków) - polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja; źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Gdyby dzisiaj zapytać kogokolwiek kim był ksiądz Ignacy Witoszyński, spotkamy się z całą pewnością z wymowną ciszą, będącą efektem zapomnienia i wymazania postaci ze świadomości historycznej.
Na tle wydarzeń historycznych oraz postaci z nimi związanych przypomnimy życiorys człowieka, który zapisał się wielkimi zgłoskami w dziejach naszego narodu.
Na wstępie trzeba powiedzieć, że ksiądz Witoszyński nierozłącznie był związany z terenami współczesnej Ukrainy.
W pewnym okresie był jednocześnie proboszczem w podwarszawskim Powsinie i w parafii w Satanowie na kresach dawnej Rzeczypospolitej, gdzie sprawował równocześnie funkcję kanonika kamienieckiego. W Kamieńcu Podolskim dożył swoich ostatnich dni.
Fot. 2. Kościół pw. św. Elżbiety w Powsinie (Warszawa-Wilanów); autor fot.: Maciej Szczepańczyk; data fot.: 20.04.2013 r.; źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Ksiądz Ignacy Witoszyński to przede wszystkim nadworny kaznodzieja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, kaznodzieja sejmowy w okresie Sejmu Czteroletniego, mówca słynnych kazań patriotycznych i powstańczy Komisarz Porządkowy Księstwa Mazowieckiego podczas Insurekcji Kościuszkowskiej. Po Insurekcji został w Powsinie dotkliwie pobity i doszczętnie obrabowany przez rosyjskich żołdaków cofających się z Warszawy po Rzezi Pragi.
Ksiądz Witoszyński walczył piórem i słowem. Jego żarliwe kazania przyciągały tłumy.
Za to, że był niezłomnym duchownym, spotykały go prześladowania ze strony politycznych oponentów, którzy sprzyjali Rosjanom.
Fot. 3. Kościół pw. św. Trójcy w Satanowie (Ukraina) w 1930 r.; widoczna na zdjęciu murowana świątynia z przełomu XVI i XVII w. została wysadzona w powietrze przez komunistów w latach 30. XX wieku; był to kościół obronny, jak to na ogół bywało na niespokojnej Ziemi Podolskiej, gdzie obiekty sakralne niezależnie od wyznania były fortecami; pierwotnie od ok. 1581 r. stał tam kościół drewniany; zdjęcie ekspedycji Stefana Taranuszenki i Pawła Żołtowskiego; źródło: 1/ Kurier Galicyjski, Internet - strona: https://kuriergalicyjski.com; 2/ artykuł „Paulińskie placówki na Podolu na Ukrainie”, 1.10.2015 r., biuro prasowe Jasnej Góry, portal: http://www.jasnagora.com
Ignacy Witoszyński urodził się 8 stycznia 1746 roku w przemyskiem. Co do miejsca urodzenia księdza Witoszyńskiego, to istnieje przypuszczenie, że mogła to być wieś Witoszyńce (też: Witoschynce) niecałe 6 kilometrów na południowy-zachód od Przemyśla. Wiedząc, że Witoszyńscy mają korzenie szlacheckie, zakłada się, że Witoszyńce mogły stanowić kolebkę tego rodu.
Obecnie nazwisko „Witoszyński” jest najczęściej spotykane na terenach południowo-wschodniej Polski i południowo-zachodniej Ukrainy (zidentyfikowanych 346 osób). Do tej pory legenda przenoszona z ojca na syna głosi, że osoby o nazwisku Witoszyński (Witoszynskyj) wywodzą się właśnie ze wsi Witoszyńce (Вітошинці) koło Przemyśla.
Fot. 4. Fragment mapy wsi Witoszyńce (Wituszynce) w gminie Przemyśl z 1852 r.; mapa katastru austriackiego w skali 1:2880; oryginalny tytuł: „Dorf Wituszynce in Galizien Przemysler Kreis” (Mapa wsi Witoszyńce w Galicji w obwodzie przemyskim) źródło: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Internet - strona: https://skany.przemysl.ap.gov.pl
Jedna z wersji wskazuje, że wieś ta została przekazana przodkom rodu Witoszyńskich przez księcia halicko-wołyńskiego Lwa Danyłowicza (ur. ok. 1225-zm. ok. 1301). Faktycznie istniały dwa dokumenty potwierdzające to wydarzenie – jeden z 1296 r., którego autentyczność potwierdził król Kazimierz IV Jagiellończyk w 1448 r., oraz drugi z 1297 r., potwierdzony przez króla Zygmunta II Augusta w 1566 r. i króla Zygmunta III Wazę w 1631 r.
Wieś Witoszyńce - podobnie jak niektóre inne wsie na tym terenie - od czasów Rusi Kijowskiej miała szczególny status, który oszczędził jej mieszkańców przed pańszczyzną. W XVII wieku mieszkańcy Witoszyńców wykorzystali wspomniane dokumenty by poprzez wstąpienie do stanu szlacheckiego poprawić swoją pozycję społeczną.
Podkreślić należy, że ród Witoszyńskich wydał wielu duchownych greko-katolickich, takich jak: ojciec Teofil Witoszyński (ur. 1650, bazylianin), o. Michaiło Witoszyński (ur. 1675), o. Iwan Witoszyński (ur. 1700), o. Iwan Witoszyński (ur. 1708-zm. 1787, proboszcz w Witoszyńcach) czy o. Ignacy Witoszyński (Ігнатій Вітошинський/Ignatij Witoszinskij) (ur. 1741 – zm. 1809 Przemyśl), kanonik katedralny kościoła greko-katolickiego w Przemyślu i członek Rady greko-katolickiego konsystorza eparchialnego w tym mieście.
Na szczególną uwagę zasługuje jednak postać Jana Józefa Witoszyńskiego, (ok. 1702-ok.1759) jednego z najbardziej zasłużonych i najdłużej zatrudnionych oficjalistów na służbie u wojewodów ruskich, niewątpliwie krewnego Ignacego Witoszyńskiego. Nie bez powodu wspominamy akurat tę sylwetkę, ponieważ to zapewne za jego przyczyną ksiądz Ignacy Witoszyński dostał się do kręgu zaufanych osób w otoczeniu właścicieli Pałacu w Wilanowie.
Najprawdopodobniej był on wcześniej oficjalistą Adama Mikołaja Sieniawskiego (1666-1726), kasztelana krakowskiego i starosty lwowskiego. Jego żoną była Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska (1668-1729), właścicielka Wilanowa (od 1720 r.) i fundatorka murowanego kościoła w Powsinie (1725).
Fot. 5. Elżbieta Sieniawska (1668-1729), portret autorstwa Ádáma Mányoki (1673-1757) namalowany pomiędzy rokiem 1715 a 1718; źródło: Wikipedia, Internet - strona: https://en.wikipedia.org
Po śmierci Sieniawskiej Wilanów odziedziczyła córka Maria Zofia (1699-1771), późniejsza wdowa po Stanisławie Denhoffie. Księżna Denhoffowa dostała w spadku nie tylko Wilanów, ale też rozległe majątki Sieniawskich oraz dobra należące się jej po mężu. W 1731 r. księżna Zofia posiadała 30 miast i około 700 wsi. Były to majętności położone w różnych regionach Rzeczypospolitej: hrabstwo tenczyńskie w województwie krakowskim, dobra sandomierskie, jarosławskie, ruskie, podolskie, lubelskie, warszawskie i szkłowskie.
Fot. 6. Maria Zofia Czartoryska (1699-1771), XVIII-wieczny portret nieznanego artysty, źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
W 1731 r. Maria Zofia Denhoffowa wyszła za mąż za Augusta Aleksandra Czartoryskiego (1697-1782), wojewodę ruskiego.
Fot. 7. August Aleksander Czartoryski (1697-1782), XVIII-wieczny portret nieznanego artysty, źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Działalność Jana Józefa Witoszyńskiego na usługach księcia wojewody ruskiego rozpoczęła się pod koniec lat dwudziestych XVIII wieku. Co najmniej od początku lat trzydziestych Jan Józef Witoszyński był bardzo zaangażowany w prace jakie zlecili mu w swoich archiwach Czartoryscy. Jego działalność związana była przede wszystkim z dwoma archiwami – we Lwowie i w Oleszycach.
We Lwowie na początku lat 30-tych wertował między innymi zasób archiwum, jakie tworzono w związku z reorganizacją dóbr Marii Zofii Sieniawskiej po śmierci jej ojca oraz pierwszego męża, a przed powtórnym zamążpójściem za Augusta Aleksandra Czartoryskiego.
W tym czasie J. J. Witoszyński mieszkał z żoną w okolicach Tarnogrodu.
W latach 40-tych XVIII wieku pozycja Jana Józefa Witoszyńskiego wśród oficjalistów Czartoryskich rosła. Ukoronowaniem jego kariery było otrzymanie około 1754 r. oficjalnego tytułu „archiwisty”.
Innym wpływowym przedstawicielem rodu Witoszyńskich był Franciszek Witoszyński, sekretarz księcia Augusta Aleksandra Czartoryskiego z Wilanowa.
Stanowisko sekretarza zajmowane przez Franciszka Witoszyńskiego to zaszczytne miejsce w hierarchii specjalistów skupionych wokół rodziny Czartoryskich – Marii Zofii i Augusta Aleksandra właścicieli Wilanowa.
O wysokiej pozycji Franciszka Witoszyńskiego świadczy fakt, że świadkami na jego ślubie w dniu 6 maja 1779 roku byli hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki (1730-1819), również marszałek Rady Nieustającej Ignacy Potocki (1750-1809) oraz członek Asesorii Wielkiego Księstwa Litewskiego Paweł Bartoszewicz.
Historycznie świadkowie na ślubie Franciszka Witoszyńskiego zapisali się skrajnie różnie. – Branicki, tłumił konfederację barską, był współtwórcą konfederacji targowickiej, a za insurekcji kościuszkowskiej został uznany za zdrajcę i skazany zaocznie na śmierć. Z kolei Potocki był członkiem Komisji Edukacji Narodowej i współtwórcą Konstytucji 3 Maja oraz jednym z przywódców powstania kościuszkowskiego.
Na chwilę obecną nie wiemy w jakim stopniu Ignacy Witoszyński był spokrewniony z Janem Józefem i Franciszkiem Witoszyńskimi. Wydaje się, że Jan Józef Witoszyński mógł być ojcem lub bardzo bliskim krewnym księdza Ignacego Witoszyńskiego i sekretarza Franciszka Witoszyńskiego.
O tym, że Witoszyńscy byli powiązani rodzinnie świadczy fakt, że 3 sierpnia 1780 r. ksiądz Ignacy Witoszyński, kanonik katedralny kamieniecki i proboszcz powsiński, ochrzcił w Wilanowie córkę Franciszka i Wiktorii z Dzierżańskich, małżonków Witoszyńskich, której nadano imiona Augusta Izabela – honorując w ten sposób małżonków Augusta Czartoryskiego oraz Izabelę z Lubomirskich Czartoryską.
Fot. 8. Metryka chrztu Augusty Izabeli Witoszyńskiej: „3 sierpnia 1780 ksiądz Ignacy Witoszyński kanonik katedralny kamieniecki, proboszcz powsiński ochrzcił dziecko imieniem Augusta, Izabela, Dominika córkę Franciszka i Wiktorii z Dzierżańskich małżonków Witoszyńskich. Ojciec jest sekretarzem JWP księcia Czartoryskiego palatyna Rusi.”; źródło: metryki wilanowskie
Wiadomo natomiast z całą pewnością, że postacią łączącą księdza Witoszyńskiego z Czartoryskimi jest księżna Izabela z Czartoryskich Lubomirska (1736-1816), dziedziczka Wilanowa – córka Augusta Aleksandra Czartoryskiego i Marii Zofii Sieniawskiej – która okazywała proboszczowi powsińskiemu pomoc i schronienie tuż po insurekcji kościuszkowskiej.
Warto dodać, że ksiądz Witoszyński objął probostwo w Powsinie w roku 1776, czyli jeszcze za życia Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Nie ma wątpliwości, że na obsadę powsińskiej parafii mieli wpływ właściciele Pałacu w Wilanowie.
Historia edukacji Ignacego Witoszyńskiego przedstawia się następująco.
17 sierpnia 1760 roku Ignacy Witoszyński wstąpił do zakonu jezuitów. Miał wtedy 14 lat.
Program szkół jezuickich realizowany był przeważnie w pięciu klasach, z których dwie trwały po dwa lata. Jedną z nich była infima, w której uczono elementów łaciny i greki. W klasie drugiej – gramatyce – kontynuowano kurs wymienionych języków. W następnej – syntaksie – doskonalono znajomość wspomnianych języków.
W początkowym etapie nauczania najwięcej miejsca zajmowała gramatyka, dlatego te trzy pierwsze klasy nazywano gramatycznymi. Klasa IV – poetyka‑humaniora – miała program zaznajamiania uczniów z elementami historii starożytnej. Czytano w niej również poezje łacińskie i greckie. W najwyższej klasie – retoryce – zazwyczaj trwającej dwa lata, zapoznawano między innymi z zasadami wymowy oraz umożliwiano zdobycie elokwencji. Młodzież chcąca kształcić się dalej mogła uczyć się w studium filozofii, której pełny kurs trwał 3 lata.
Dla kandydatów do stanu kapłańskiego organizowano studium teologiczne trwające 4 lata. Tak więc przygotowanie jezuity do posługi kapłańskiej było kompleksowe.
Nowicjat i roczne studia retoryki Ignacy Witoszyński odbył w Kolegium jezuickim w Ostrogu na Ukrainie (lata: 1760/1761-1762/1763). Retorykę, czyli sztukę wygłaszania mów, zaczęto tam wykładać zaledwie rok wcześniej (od 1759 r.). Stąd Ignacy Witoszyński był jednym z pierwszych studentów na tym kierunku, który działał aż do kasaty (likwidacji) zakonu w roku 1773.
Od 1770 r. słuchaczem Kolegium jezuickiego w Ostrogu, a później rocznego kursu retoryki, był też ks. Jan Paweł Woronicz (1757-1829) – proboszcz w Powsinie w latach 1803-1815, arcybiskup warszawski i prymas Królestwa Polskiego (1828).
Warto też wspomnieć, że w Kolegium pojezuickim w Ostrogu na jesieni 1794 r. nocował Tadeusz Kościuszko i jego sekretarz, Julian Ursyn Niemcewicz, wzięci do niewoli po bitwie pod Maciejowicami. Pod silną eskortą carską przywódca powstania był konwojowany przez Ostróg razem z kilkoma tysiącami jeńców do więzienia w Petersburgu. Polscy żołnierze, źle traktowani przez Rosjan, umierali po drodze z nędzy – 85 z nich pochowano przy miejscowym kościele parafialnym.
Fot. 9. Ostróg - Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny; 1988 r., zdjęcie z zasobów własnych D. Bekalarek, niepublikowane
Ignacy Witoszyński, po ukończeniu Kolegium w Ostrogu, w 1763 r. przeniósł się do Jarosławia, oddalonego od Przemyśla o około 27 kilometrów.
W Jarosławiu studiował filozofię w Kolegium św. Jana (1763/1764 – 1765/1766). W 1766 r. placówka ta z dziewięcioma wykładowcami posiadała status kolegium z pełną filozofią.
Fot. 10. Kolegium Jezuickie w Jarosławiu (zachodnie skrzydło) - obecnie plebania przy Kolegiacie pw. Bożego Ciała; źródło: Internet, Jarosław.pl, Oficjalny Serwis Urzędu Miasta Jarosławia - strona: http://www.jaroslaw.pl
W latach następnych przez 3 lata był nauczycielem tego Kolegium. Uczył kolejno infimy (nauczanie początkowe), gramatyki i syntaksy (składnia).
Wiadomo, że Ignacy Witoszyński wykładał syntaksę w latach 1768-1769. W 1769 r. został wysłany przez przełożonych do Lwowa, gdzie studiował nauki matematyczne w latach szkolnych 1769/1770 i 1770/1771.
Fot. 11. Kolegium Jezuickie (późniejszy Uniwersytet) oraz kościół pw. św. Mikołaja we Lwowie, źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Następnie odbywał studia teologiczne w Lublinie (1771/1772) i Wiedniu (1772/1773). Kasata zakonu jezuitów zastała go w Wiedniu.
Od 1764 r. w Rzeczypospolitej panował król Stanisław August Poniatowski.
Król cenił jezuitów ze względu na talent retoryczny i znajomość nauk, dlatego chętnie angażował ich jako kaznodziejów nadwornych.
Urząd ten piastowali między innymi Sebastian Lachowski czy Michał Awedyk proboszczowie wilanowscy, a jakiś czas po kasacie zakonu (lata 80. XVIII w.) były jezuita Ignacy Witoszyński, wszyscy należący do prowincji małopolskiej. Ponadto w kontaktach z zakonnikami król kreował się na mecenasa, chętnie otaczając się jezuitami.
Ksiądz Sebastian Lachowski (1731-1794), jezuita od 1745 r., w roku szkolnym 1760/1761 odbywał tak zwaną „trzecią probację” (trzeci rok nowicjatu) w domu zakonnym w Jarosławiu. Zapewne w tym okresie poznał Ignacego Witoszyńskiego.
Lachowski wówczas musiał zasłynąć wymową, skoro – należąc do wspomnianej zakonnej prowincji małopolskiej jezuitów – został skierowany na jesieni 1761 r. na kaznodzieję do Warszawy (w ówczesnej prowincji litewskiej). Po paru latach działalności kaznodziejskiej w stolicy w roku 1765 (lub już 1764?) Stanisław August powołał go na najwyższe w kraju stanowisko kaznodziejskie – kaznodziei królewskiego.
Fot. 12. Król Stanisław August Poniatowski (1732-1798); obraz z 1792 r. pędzla Marcello Bacciarelliego (1731-1818); źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Ksiądz Sebastian Lachowski przez dwadzieścia lat był proboszczem w Wilanowie (1774-1794).
Należał do grona stałych bywalców obiadów literackich (czwartkowych) Stanisława Augusta, urządzanych od 1770 r. Po kasacie zakonu uzyskał kanonię inflancką i probostwo w Wilanowie.
Został pochowany na cmentarzu przykościelnym wilanowskiego kościoła parafialnego.
Zanim Witoszyński objął po Lachowskim urząd kaznodziei królewskiego, wspomagał go w wykonywaniu obowiązków. – Tak było na przykład na wiosnę 1783 r., kiedy wygłaszał kazania na dworze królewskim w zastępstwie chorego księdza Lachowskiego.
W 1776 roku trzydziestoletni ksiądz Ignacy Witoszyński objął probostwo w Powsinie pod Warszawą. Jednocześnie wtedy został kanclerzem w Kancelarii biskupa poznańsko-warszawskiego Andrzeja Stanisława Młodziejowskiego (1717-1780), wcześniej biskupa diecezjalnego przemyskiego w latach 1766-1768.
Fot. 13. Biskup Andrzej Stanisław Młodziejowski (1717-1780), portret autorstwa Louisa Francois Marteau (ok. 1715-1804) namalowany w Polsce pomiędzy rokiem 1768 a 1778; zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie; źródło: Wikimedia Commons, Internet - strona: https://commons.wikimedia.org
Biskup Młodziejowski okazał się płatnym agentem ambasady rosyjskiej. Już po koronacji Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 r. Rosjanie wypłacili mu 80 000 rubli nagrody. W 1778 r. pobierał od Rosjan roczną pensję 3000 czerwonych złotych.
Prowadził świecki tryb życia, zadając się z kobietami. Oskarżany był o sprzeniewierzenie majątku skasowanego zakonu jezuitów i otrucie w 1767 r. nieprzychylnego Rosji prymasa Władysława Łubieńskiego.
Tak biskupa A.S. Młodziejowskiego opisują negatywnie teraźniejsze, jak i współczesne jemu źródła: „przekupny i dwulicowy”, stały informator ambasady rosyjskiej, od 1767 r. przedmiot ataków publicystyki i satyry, „polski Makiaweli, sprzedający się temu, kto da więcej, niemający szacunku, ani wziętości w kraju”, prowadził wystawny tryb życia i opłacał metresy.
Do tego trzeba dodać, że powierzonymi mu diecezjami bezpośrednio się nie zajmował – przemyskiej nigdy nie nawiedził, a w poznańskiej ingres, czyli uroczyste objęcie władzy nad diecezją przez biskupa ordynariusza, miał miejsce dopiero w 1779 r.
Ksiądz Ignacy Witoszyński był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń w historii Polski. Za jego życia dokonano rozbiorów naszej ojczyzny (1772, 1793, 1795), zawiązały się konfederacje: barska (1768) i targowicka (1792) oraz wybuchło powstanie kościuszkowskie (1794).
Będąc patriotą, nie wyznawał takich wartości, jak jego przełożony Młodziejowski. Dał temu wyraz ryzykując życiem w nierównej walce z Moskalami o wolność ojczyzny, o czym w następnym odcinku.
Grzegorz Kłos
Danuta Bekalarek
Materiały źródłowe:
1/ Aleksander Jabłonowski, „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom 7, cz. I. Ziemie ruskie. Ruś czerwona.”, Warszawa 1902,
2/ „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, tom XIII, Warszawa 1893,
3/ Józef Krzepela, „Rody ziemiańskie XV i XVI wieku”, Kraków 1930,
4/ „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, tom XIII, Warszawa 1893,
5/ Ewaryst Andrzej hr. Kuropatnicki, „Wiadomości o klejnocie szlacheckim oraz herbów szlacheckich w Koronie Polskiej i Wielkim Xięstwie Litewskim, tudzież w przyległych prowincyach z ksiąg Paprockiego, Okolskiego, Rzączyńskiego, Niesielskiego, Dunczewskiego, Chmielowskiego, oraz z Aktu Elekcyi króla Jmci Polskiego Stanisława Augusta, jako też z aktów Konfederacyi na Seymie Convocatiomis 1764 zaczętey, a w 1766 rozwiązaney, tudzież z Konstytucyi innych Seymów za teraźnieyszego panowania odprawionych”, cz. I, Warszawa 1789,
6/ Internet, portal „Тіні забутих Вітошинських. Shadows Of Forgotten Witoszynskyj”, strona: https://www.wito.org/,
7/ Krzysztof Syta, „Jan Józef Witoszyński – archiwista Sieniawskich i Czartoryskich z XVIII wieku. Przyczynek do dziejów archiwistyki prywatnej okresu staropolskiego”, „Archiwista Polski”, nr 2 (26)/2002,
8/ Wikipedia, hasło – kościół św. Elżbiety w Warszawie, Internet, strona https://pl.wikipedia.org,.
9/ Katarzyna Kuras, „Maria Zofia Czartoryska (1699-1771), „Pasaż Wiedzy Muzeum Króla Jana III w Wilanowie”, 18 marca 2015 r., Internet, strona: https://www.wilanow-palac.pl,
10/ Krystyna Stasiewicz, „Dwie Panie Sieniawskie i ich klientka Drużbacka z Wilanowem w tle”, Studia Elbląskie XXI (2020),
11/ „Katalog Rękopisów Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie” pod redakcją Janusza Nowaka, opracowany przez J. Nowaka i P. Prokopa, Muzeum Narodowe w Krakowie. Katalogi Zbiorów, Kraków 2005,
12/ Metryki parafii św. Krzyża w Warszawie,
13/ Metryki parafii św. Anny w Wilanowie,
14/ Bibliografia Literatury Polskiej „Nowy Korbut”. Oświecenie, oprac. Elżbieta Aleksandrowska z zespołem, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970,
15/ ks. Józef Kowalów, „Szkice z dziejów kościelnych Ostroga i okolicy”, Biblioteka „Wołanie z Wołynia”, Biały Dunajec-Ostróg 2001,
16/ Stanisław Kardaszewicz, „Dzieje dawniejsze miasta Ostroga. Materiały do historyi Wołynia”, Warszawa-Kraków 1913,
17/ „Przegląd Poznański”, 1862, tom 33,
18/ Józef Brown, „Biblioteka pisarzów asystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego …”, Poznań, 1862,
19/ Roman Pelczar, „Szkolnictwo jezuickie w Jarosławiu 1575-1773”, „Nasza Przeszłość”, t. 84, Kraków 1995,
20/ ks. Jan Niemiec, „Z dziejów szkolnictwa jezuickiego na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1564-1886”, Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej, nr 5, 1998,
21/ Biblioteka Jezuitów, Kraków,
22/ „Gazeta pisana 1783”, ze zbiorów M. Malinowskiego, nr 52, 19.05.1783, sygn. BK 01330, Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej,
23/ Andrea Mariani, „Aktywność jezuickich kapelanów nadwornych prowincji litewskiej. Między ustawodawstwem zakonnym a praktyką”, Rocznik Lituanistyczny 1, 37-82, 2015,
24/ Internetowy Polski Słownik Biograficzny, strona: www.ipsb.nina.gov.pl,
25/ Portal Geneaolodzy.Pl,
26/ Internet, https//:widapedia.pl,
27/ Paweł Zając, „Biskup poznański Andrzej Stanisław Kostka Młodziejowski w obronie Stanisława Konarskiego i polskich pijarów”, Poznańskie Studia Teologiczne 39(2021), s. 61-63, Poznań 2021.